Krótka historia Katedry Psychologii Ogólnej i Rozwoju Człowieka
Początki Katedry Psychologii Ogólnej i Rozwoju Człowieka Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy wiążą się z przekształceniem w roku 1990 Zakładu Psychologii ówczesnej WSP Bydgoszcz w Katedrę Psychologii, w ramach której wyodrębniono trzy zakłady, w tym Zakład Psychologii Ogólnej i Rozwoju Człowieka. Kierownikiem tego zakładu został dr Janusz Trempała (obecnie prof. UKW). Pierwszymi pracownikami Zakładu byli: dr Urszula Jakubowska (obecnie prof. PAN), dr Bożena Krzeszewska, dr Anna Gasiul, mgr Paweł Izdebski (obecnie prof. UKW), mgr Beata Czerwińska oraz mgr Hanna Dąbrowska.
W roku 1994 Zakład Psychologii Ogólnej i Rozwoju Człowieka został przekształcony w Katedrę Psychologii Rozwoju Człowieka, której kierownikiem został dr hab. Janusz Trempała. W ramach tej reorganizacji z zespołu odeszły: dr Anna Gasiul oraz dr Urszula Jakubowska. Na emeryturę odeszła dr Bożena Krzeszewska. W związku z planami uruchomienia w Bydgoszczy kierunku psychologia utworzono w 1995 roku Instytut Psychologii, w ramach którego przekształcono Katedrę w Zakład Psychologii Rozwoju Człowieka, który w 2007 roku ponownie został przekształcony w Katedrę.
Należy podkreślić, że Zakład Psychologii Ogólnej i Rozwoju Człowieka był jedną z pierwszych, jeśli nie pierwszą w Polsce jednostką naukowo-dydaktyczną, której nazwa sygnalizowała zmianę podejścia do badań nad rozwojem psychicznym, które współcześnie określamy jako psychologia rozwoju człowieka w ciągu życia (life-span developmental psychology).
Niezależnie od swej zmieniającej się nazwy jednostka ta, aż do powołania w 1995 roku studiów psychologicznych, spełniała w strukturze ówczesnej WSP Bydgoszcz głównie funkcję usługową w kształceniu psychologicznym nauczycieli w zakresie psychologii ogólnej i rozwojowej. W okresie tym Zakład Psychologii Ogólnej i Rozwoju Człowieka utworzył Podyplomowe Studium Glottodydaktyki (pozyskując do współpracy prof. Bronisława Rocławskiego z Uniwersytetu Gdańskiego), a następnie nowy kierunek studiów Logopedia, który funkcjonuje do dnia dzisiejszego w strukturze obecnego Instytutu Pedagogiki UKW. Warto również podkreślić, że Zakład ten był pierwszym w historii naszej uczelni, w którym zakupiono komputer (drugi w całej uczelni, którym dysponował wówczas jedynie Dział Nauki i Współpracy z Zagranicą).
Budowanie zespołu i programów badawczych. W historii Katedry należy wyróżnić okres lat 1994-2000, w którym pracę rozpoczęli na etatach asystenta: mgr Magdalena Grabowska, mgr Magdalena Prentka, mgr Małgorzata Dacka, mgr Janina Kocieniewska, mgr Małgorzata Trzaskowska i mgr Maciej Stobrawa. Okres ten można scharakteryzować jako budowanie zespołu wokół programów badawczych skoncentrowanych na problemie rozwoju psychicznego w ciągu życia ludzkiego. Problemem wiodącym, wówczas podjętym były zdarzenia krytyczne w funkcjonowaniu i rozwoju człowieka. W badaniach tych przyjmujemy, że rozwój psychiczny jest procesem zmian o charakterze adaptacyjnym do zdarzeń doświadczanych przez jednostkę w ciągu całego jej życia. Podkreślamy, że istotą rozwoju jest zmiana w strukturze psychicznej i zachowaniu, zaś jego cechą charakterystyczną plastyczność, dzięki której możliwe są różne kierunki rozwoju indywidualnego w zależności od podmiotowych i środowiskowych zasobów, którymi jednostka dysponuje.
Od 1994 roku organizowane są cyklicznie (raz w roku we wrześniu) sympozja warsztatowe pt. „Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia”, na które - stosownie do potrzeb - zapraszamy kolegów z innych zakładów naszego Instytutu, gości z kraju i zagranicy. W ramach tej problematyki zaczęły krystalizować się indywidualne projekty badawcze nad rozwojem w funkcjonowaniu poznawczym (Prentka, Dacka, Wyrwicz), emocjonalnym (Stobrawa, Trzaskowska) i społecznym (Czerwińska, Grabowska, Dąbrowska). Podjęto również badania teoretyczne nad modelami rozwoju psychicznego (Trempała).
Niezależnie od indywidualnych projektów badawczych większość członków zespołu zaangażowała się w realizację międzynarodowego projektu badań pt. Future-orientation of European youth, nad orientacjami przyszłościowymi młodzieży europejskiej we współpracy z dr Larsem-Erikiem Malmbergiem (Abo University in Vasa, Finlandia, obecnie Oxford University, UK). Podjęto także współpracę naukową z prof. Brigitte Trippmacher (Bamberg University, Niemcy) w ramach programu Individualpädagogischen Sondermassnahme in Polen. Wyniki tych badań były prezentowane na licznych konferencjach naukowych, krajowych i międzynarodowych, a także publikowane w literaturze polskiej jak i zagranicznej.
W 1995 roku (maj) zespół zorganizował pierwszą w bydgoskim środowisku psychologicznym ogólnopolską konferencję naukową, tj. V Ogólnopolską Konferencję Psychologii Rozwojowej (Prądocin, 1995), której przewodniczył dr hab. Janusz Trempała, a sekretarzem była mgr Beata Czerwińska. Tytuł tej konferencji oraz pokonferencyjnej książki pod red. naukową Janusza Trempały „Zmieniający się człowiek w zmieniającym się świecie” (1995) zwracał uwagę, że psychologowie rozwojowi powinni badać nie tylko zmienność indywidualną, ale także zmienność w świecie, tworzącą kontekst obserwowanych zjawisk w rozwoju człowieka. Konferencja ta była „przełomem” w środowisku polskich psychologów rozwojowych z dwóch powodów. Po raz pierwszy zgromadziła ona ponad 100 uczestników. Ponadto, obrady uświadomiły uczestnikom wzrost znaczenia psychologii rozwojowej w badaniach nad zmianą w zachowaniu człowieka: psychologia rozwoju to nie tylko odrębna subdyscyplina, ale najbardziej ogólne podejście do badań w psychologii.
W 1996 roku dr hab. Janusz Trempała utworzył czasopismo psychologiczne pt. "Forum Psychologiczne" (od roku 2001: "Polskie Forum Psychologiczne") o zasięgu ogólnopolskim i wysoko punktowane przez MNiSW. Pierwszym sekretarzem tego pisma była dr Beata Czerwińska, a od roku 1999 była nim dr Magdalena Grabowska. W roku 2008 redakcję pisma przejęła dr hab. Hanna Liberska.
W 1998 roku stopień doktora uzyskują: Beata Czerwińska (obecnie Małkowska) oraz Paweł Izdebski. Poszukując swoich dróg dalszego rozwoju naukowego z zespołu odchodzą: dr Paweł Izdebski (do Zakładu Psychologii Rehabilitacyjnej naszego instytutu), mgr Hanna Dąbrowska, mgr Małgorzata Trzaskowska i mgr Maciej Stobrawa.
Rozwój naukowy. Okres po roku 2000 charakteryzuje intensywny rozwój kadry naukowej naszego zespołu. W 2001 roku dr hab. Janusz Trempała uzyskuje tytuł profesora nauk humanistycznych. Stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie psychologii uzyskują: Magdalena Grabowska (2001), Katarzyna Lubiewska (2003), Małgorzata Dacka (2003), Magdalena Prentka (2004), Nina Wyrwicz (2005). Zespół uzupełniają od 2004 roku dr Ludmiła Zając-Lamparska oraz mgr Anna Rokowska (obecnie Hibner), a od roku 2008 dwie doktorantki: mgr Paulina Mrozińska i mgr Martyna Bińkowska.
Obecny skład osobowy i zainteresowania badawcze pracowników Katedry są następujące:
- prof. dr hab. Janusz Trempała, kierownik - psychologia rozwoju człowieka w ciągu życia: rozwój poznawczy i moralny, zdarzenia krytyczne, orientacje przyszłościowe, modele rozwoju psychicznego, metodologia badań nad rozwojem, zastosowania wiedzy o rozwoju w praktyce, głownie w edukacji i opiece społecznej.
- dr hab. Beata Ziółkowska, prof. UKW - wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży; kształtowanie wzorców jedzeniowych.
- dr Magdalena Grabowska, starszy wykładowca - modele edukacji seksualnej i transmisja międzypokoleniowa stereotypów płci; rozwój psychoseksualny w ciągu życia.
- dr Paulina Michalska, adiunkt - gotowość szkolna sześciolatków w pomiarze obiektywnym z zastosowaniem skal IDS i subiektywnej ocenie matek.
- dr Magdalena Miotk-Mrozowska, adiunkt - psychologia prokreacyjna z perspektywy teorii i praktyki psychologicznej; wyznaczniki funkcjonowania rodziny w okresie okołoporodowym; wyznaczniki postaw wychowawczych i zachowań rodzicielskich; psychologia wspomagania rozwoju człowieka w ciągu życia.
- dr Anna Szymanik-Kostrzewska, adiunkt - przekonania, zachowania i sposoby myślenia matek małych dzieci oraz percepcja kolorów strojów.
- dr Małgorzata Wójtowicz-Szefler, starszy wykładowca - wczesne kompetencje poznawcze niemowląt, metody diagnozy małych dzieci, wczesne wspomaganie rozwoju.
- dr Magdalena Zając, adiunkt - rozwój językowy dziecka; diagnoza i terapia logopedyczna.
- dr Ludmiła Zając-Lamparska, starszy wykładowca - poznawcze starzenie się człowieka i możliwości wspierania funkcjonowania poznawczego osób starszych.
- dr Karolina Głogowska, asystent - rozwój relacji przywiązaniowych w rodzinie.
- mgr Monika Deja, asystent - rozwój poznawczy w okresie dzieciństwa, wspomaganie rozwoju poznawczego dziecka poprzez treningi poznawcze.
Rozwój programów badawczych i awans naukowy pracowników Katedry wiąże się ściśle z działalnością naukową w wielu obszarach:
- z organizacją spotkań i konferencji naukowych,
- z aktywnością w towarzystwach naukowych (np. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Komitet Badań Psychologicznych PAN), także międzynarodowych (np. European Association for Research on Adolescence, International Society of the Study on Behavioral Development),
- z podejmowaniem prac nad podręcznikami z zakresu psychologii o zasięgu ogólnopolskim, np. współautorstwo podręcznika pt. "Psychologia" pod red. Jana Strelaua (2000, Gdańsk: GWP), podręcznika pt. "Psychologia Rozwoju Człowieka" pod red. B. Harwas-Napierały i J. Trempały (2000/2003, Warszawa: PWN) oraz "Psychologia rozwoju człowieka" pod red. J. Trempały (2011).
Do ważnych wydarzeń związanych z historią naszej Katedry należy zaliczyć:
- W 2002 roku zorganizowaliśmy XI Kolokwia Psychologiczne Polskiej Akademii Nauk (Pieczyska, 2002) pt. "Rozwijający się człowiek w zmieniającym się świecie". Konferencji tej przewodniczył prof. Janusz Trempała, a sekretarzem była mgr Małgorzata Dacka. Kluczowe wystąpienia przedstawione tej Konferencji zostały opublikowane w tomie XI czasopisma PAN pt. "Kolokwia Psychologiczne" (2003) pod red. naukową J. Trempały i R. Ossowskiego.
- W 2004 roku zorganizowaliśmy międzynarodową konferencję poświęconą dorobkowi naukowemu Kurta Lewina, urodzonego w Mogilnie (k/Bydgoszczy), pt. "Kurt Lewin: Contribution to contemporary psychology" (Bydgoszcz-Mogilno, 2004). Konferencji przewodniczył prof. Janusz Trempała, jej sekretarzem była dr Małgorzata Dacka. Konferencja ta miała na celu upowszechnienie w świecie wiedzy, że Lewin urodził się w granicach dzisiejszej Polski (encyklopedie - zgodnie z prawdą historyczną - wskazują na Niemcy jako miejsce jego urodzenia) oraz, że poza jego wkładem do psychologii społecznej i osobowości był on przede wszystkim psychologiem rozwojowym, dopominającym się o badanie zmian w zachowaniu człowieka w sposób dynamiczny (poza ostatnimi kilkoma latami w MIT, pracował on jako profesor psychologii dziecka, prowadząc badania nad zmianami w zachowaniu dzieci i młodzieży). Konferencja zgromadziła „Lewinowców” z całego świata. Gościem honorowym był bratanek Kurta – Thomas Lewin. Ze względu na stan zdrowia specjalne listy do uczestników konferencji przesłali: córka Kurta – Miriam, oraz jego „naturalny” następca – Dorwin Cartwrite. Kluczowe prezentacje tej Konferencji zostały opublikowane w "Polskim Forum Psychologicznym" (tom 9, numer 2, 2004) oraz w monografii pt. Lewinian Psychology pod red. J. Trempała, A. Pepitone i B. Raven (2006). Nadmienić należy, że Konferencja ta podjęła decyzję o powołaniu w Bydgoszczy the Kurt Lewin Center for Psychological Research, którego dyrektorem wykonawczym został prof. Janusz Trempała.
- W 2005 roku Katedra zorganizowała pierwsze tzw. śródroczne seminarium naukowe Sekcji Psychologii Rozwojowej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego pt. "Psychologia rozwojowa w edukacji". Inicjatywa ta jest kontynuowana w środowisku polskiej psychologii rozwojowej.
- W 2006 roku Katedra nasza wystąpiła z inicjatywą powołania przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne Nagrody im. Stefana Szumana za prace doktorskie i publikacje w obszarze badań nad rozwojem człowieka. Wyniki konkursu o tę nagrodę są ogłaszane w trakcie dorocznych ogólnopolskich konferencji psychologów rozwojowych.
- W 2008 roku Katedra zorganizowała kolejną XVII Ogólnopolską Konferencję Psychologii Rozwojowej pt. „Cztery pory roku w rozwoju człowieka”. Konferencji przewodniczył prof. Janusz Trempała, sekretarzem Komitetu Organizacyjnego była dr Magdalena Grabowska, a Komitetu Naukowego dr Ludmiła Zając-Lamparska. Tytuł tej Konferencji miał przekorny charakter. Mimo, że tytuł sugerował stadialność przekształceń rozwojowych, założenia programowe głosiły, że we współczesnych społeczeństwach Zachodu obserwujemy rozregulowanie cyklu życia: zachowania kiedyś właściwe dla dorosłych podejmują dzisiaj ludzie młodzi i odwrotnie. Ideę Konferencji odczytało właściwie wielu prezenterów, pokazując wyniki badań, które dowodzą, że koncepcje stadium rozwojowego i koncepcje periodyzacji rozwojowych przeżywają współcześnie kryzys.
- W 2011 roku nakładem wydawnictwa PWN ukazał się podręcznik pt. „Psychologia rozwoju człowieka” pod red. prof. Janusza Trempały.
- W 2011 roku dr Magdalena Miotk-Mrozowska zdobyła grant NCN w wysokości 101 250 zł na realizację projektu „Zmiany w funkcjonowaniu psychologicznym młodych rodziców- weryfikacjarozwojowej koncepcji jakości życia” (projekt badawczy własny NCN nr NN106619038).
- W 2016 roku dr Katarzyna Lubiewska zdobyła grant NCN w wysokości 1 101 180 zł na realizację projektu „Połączenie podejścia emic i etic w badaniu zachowań rodzicielskich i przywiązania” (OPUS 10, nr 2015/19/B/HS6/02881).
- W 2018 dr Ludmiła Zając-Lamparska zdobyła grant NCN w wysokości 885 820 zł na realizację projektu „Kompensacyjna aktywność mózgu osób starszych. Poszukiwanie wskaźników elektrofizjologicznych zaangażowanych w nią procesów poznawczych i jej możliwych zmian pod wpływem treningu pamięci operacyjnej”(OPUS 13, 2017/25/B/HS6/00360).